Mianowania na pierwszy stopień w korpusie chorążych pod lupą Biura Analiz Sejmowych

Na prośbę Oddziałowej Organizacji Związkowej NSZZ FSG przy Nadwiślańskim Oddziale Straży Granicznej, Poseł na Sejm Artur Ostrowski zwrócił się do Biura Analiz Sejmowych o opinię prawną dotycząca mianowania na pierwszy stopień w korpusie chorążych Straży Granicznej i na równorzędny mu pierwszy stopień w korpusie aspirantów Policji   

Warszawa, dnia 31 lipca 2014 r.

BAS-WAL-1770/14

Pan Poseł
Artur Ostrowski
Klub Poselski Sojusz Lewicy Demokratycznej

 Opinia prawna

dotycząca mianowania na pierwszy stopień w korpusie chorążych Straży Granicznej i na równorzędny mu pierwszy stopień w korpusie aspirantów Policji

I. Tezy opinii

1. Warunki mianowania na pierwszy stopień w korpusie chorążych Straży Granicznej zostały określone w przepisach ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, natomiast warunki mianowania na pierwszy stopień
   w korpusie aspirantów Policji zostały określone w przepisach ustawy z dnia
   6 kwietnia 1990 r. o Policji.

 

2. Wprowadzanie przez ustawodawcę różnic w warunkach mianowania na pierwszy stopień w korpusie chorążych Straży Granicznej i na równorzędny mu pierwszy stopień w korpusie aspirantów Policji wydaje się mieścić w swobodzie legislacyjnej ustawodawcy.

 

II. Przedmiot opinii

W treści złożonego zlecenia zwrócono się z prośbą o przygotowanie opinii prawnej zawierającej odpowiedź na pytanie, czym spowodowane są (czy np wynikają z odrębnych regulacji) różnice w warunkach mianowania na pierwszy stopień w korpusie chorążych Straży Granicznej, a analogicznym stopniem aspiranta Policji.

 

 

III. Uzasadnienie prawne tez opinii

a) Warunki mianowania w Straży Granicznej

Zgodnie z zamieszczonym w rozdziale 10. – „Korpusy i stopnie funkcjonariuszy Straży Granicznej”, art. 51 ustawy z dnia 12 października 1990 r.
o Straży Granicznej (Dz.U. z 2011 r. nr 116, poz. 675 ze zm.; dalej jako „u.S.G.” lub „ustawa o Straży Granicznej”) w Straży Granicznej obowiązują następujące korpusy: korpus szeregowych, korpus podoficerów, korpus chorążych i korpus oficerów.
W ramach korpusu chorążych wyróżnia się następujące stopnie służbowe: młodszy chorąży Straży Granicznej, chorąży Straży Granicznej, starszy chorąży Straży Granicznej, chorąży sztabowy Straży Granicznej oraz starszy chorąży sztabowy Straży Granicznej. Na stopnie chorążych Straży Granicznej mianuje Komendant Główny Straży Granicznej (art 53 ust. 1 u.S.G.).

Warunki mianowania określa art. 54 ust. 1 u.S.G., zgodnie z którym mianowanie na stopnie chorążych Straży Granicznej jest uzależnione od pozytywnej opinii służbowej i zajmowanego stanowiska służbowego, a ponadto na pierwszy stopień chorążego – od ukończenia szkoły chorążych, aczkolwiek, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, można mianować na pierwszy stopień chorążego Straży Granicznej funkcjonariusza, mimo niespełnienia tego ostatniego warunku (tak art. 54 ust. 2 u.S.G.).

Przepis art. 56 u.S.G. stanowi, że mianowanie na kolejny wyższy stopień następuje stosownie do zajmowanego stanowiska służbowego, posiadanych kwalifikacji zawodowych oraz w zależności od opinii służbowej. Nadanie wyższego stopnia nie może jednak nastąpić wcześniej niż po przesłużeniu określonej
w przepisie liczby lat w stopniu niższym – w przypadku mianowania na stopień młodszego chorążego Straży Granicznej, zgodnie z art. 56 tiret czwarte, po przesłużeniu w stopniu starszego sierżanta Straży Granicznej (starszego bosmana Straży Granicznej) dwóch lat. Jednocześnie ustawa przewiduje od powyższej reguły wyjątek. Zgodnie bowiem z art. 57 u.S.G., w przypadkach zasługujących na szczególne wyróżnienie funkcjonariusza posiadającego pozytywną opinię służbową oraz szczególne kwalifikacje zawodowe lub umiejętności do pełnienia służby można mianować na wyższy stopień przed upływem okresów ustalonych w art. 56.

Aktualnie obowiązujące regulacje art. 54 i 56 u.S.G. zostały wprowadzone do ustawy o Straży Granicznej ustawą nowelizującą z dnia 22 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 90, poz. 757).
W uzasadnieniu do rządowego projekt tej ustawy (druk sejmowy nr 3348, Sejm IV kadencji) wskazano, że wprowadzone rozwiązania miały na celu racjonalizację przebiegu służby funkcjonariuszy Straży Granicznej. W uzasadnieniu stwierdzono,
że ze względu na samodzielność formacji, której zadaniem jest kontrola granic,
w pełni uzasadnione jest wprowadzenie własnej regulacji dotyczącej korpusów
i stopni obowiązujących w Straży Granicznej. Związanie stopni Straży Granicznej
z regulacją obowiązującą w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej nie znajduje obecnie uzasadnienia ze względu na rezygnację przez ustawodawcę w 2001 r.
z włączenia Straży Granicznej w skład Sił Zbrojnych w razie ogłoszenia mobilizacji
i w czasie wojny. Wymaga ono każdorazowo, w przypadku zmiany stopni w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, uwzględnienia jej w Straży Granicznej. W myśl bowiem przepisu art. 51 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej
w pierwotnym brzmieniu w Straży Granicznej obowiązywały korpusy i stopnie identyczne z korpusami i stopniami wojskowymi.

W przepisie art. 62 u.S.G. zawarto delegację dla ministra właściwego do spraw wewnętrznych do określenia, w drodze rozporządzenia, szczegółowego trybu mianowania funkcjonariuszy na stopnie, z uwzględnieniem podmiotów właściwych do składania wniosków oraz do mianowania na określone stopnie, terminów dokonywania mianowań, wzoru wniosku o mianowanie, kwalifikacji i umiejętności szczególnie przydatnych do pełnienia służby w Straży Granicznej uzasadniających możliwość mianowania na równorzędny stopień obowiązujący w Straży Granicznej osoby przyjmowanej do służby i posiadającej stopień wojskowy. Na tej podstawie zostało wydane rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 sierpnia 2005 r. w sprawie szczegółowego trybu mianowania funkcjonariuszy na stopnie Straży Granicznej (Dz.U. nr 159, poz. 1340, ze zm.).

W przepisie art. 61 u.S.G. uregulowano pewną równorzędność stopni stosowanych w innych formacjach wobec stopni stosowanych w Straży Granicznej
w przypadku przyjmowania do służby w Straży Granicznej osób posiadających stopień policyjny, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej, Państwowej Straży Pożarnej lub Służby Więziennej, a także osób posiadających stopień wojskowy. Mianowanie osoby posiadającej stopień innej formacji może być jednak uzależnione od odbycia szkolenia wymaganego w Straży Granicznej do mianowania na dany stopień. Zgodnie z delegacją ustawową zawartą art. 61 ust. 4 u.S.G. Rada Ministrów określiła równorzędność stopni w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 17 czerwca 2010 r. w sprawie równorzędności stopni policyjnych, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej i stopni wojskowych ze stopniami służbowymi Straży Granicznej (Dz. U. nr 113, poz. 748).

 

b) Warunki mianowania w Policji

Zgodnie z zamieszczonym w rozdziale 6. – „Korpusy i stopnie policyjne”,
art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 2011 r. nr 287,
poz. 1687 ze zm.; dalej jako „u.P.”) w Policji wyróżnia się: korpus szeregowych Policji, korpus podoficerów Policji, korpus aspirantów Policji, korpus oficerów młodszych Policji, korpus oficerów starszych Policji oraz korpus generałów Policji.
W ramach korpusu aspirantów Policji wyróżnia się następujące stopnie policyjne: młodszy aspirant Policji, aspirant Policji, starszy aspirant Policji oraz aspirant sztabowy Policji. Zgodnie z art. 48 ust. 2 u.P. na stopnie policyjne w korpusie aspirantów Policji mianuje przełożony, t.j. komendanci wojewódzcy Policji albo komendanci szkół policyjnych

Zgodnie z art. 49 ust. 2 u.P. na pierwszy stopień policyjny w korpusie aspirantów Policji może być mianowany podoficer Policji, który spełnia warunki określone w art. 25 ust. 1 u.P¹ i został mianowany lub powołany na stanowisko, dla którego został określony stopień w korpusie aspirantów Policji.

W myśl zaś art. 52 ust. 1 u.P. mianowanie na kolejny wyższy stopień następuje stosownie do zajmowanego stanowiska służbowego oraz w zależności
od opinii służbowej. Nadanie tego stopnia nie może jednak nastąpić wcześniej niż po przesłużeniu w dotychczasowym stopniu (w wyliczeniu pominięto stopnie powyżej młodszego aspiranta):

– posterunkowego – 1 roku,

– starszego posterunkowego – 1 roku,

– sierżanta – 2 lat,

– starszego sierżanta – 2 lat,

– sierżanta sztabowego – 2 lat,

– młodszego aspiranta – 3 lat

W komentarzu do ustawy o Policji wskazuje się, że z treści przytoczonych przepisów wynika, iż mianowanie na wyższy stopień policyjny uzależnione jest od trzech czynników: czasu służby, powierzonego stanowiska oraz osiągnięć zawodowych, które odzwierciedla opinia służbowa. Wymieniony w art. 52 ust. 1 u.P. katalog reguł czasowych dla poszczególnych stopni policyjnych stanowi ustawowe minimum. Czas ten jednak w sytuacjach szczególnie uzasadnionych może być skrócony decyzją ministra właściwego do spraw wewnętrznych, przy czym wnioskodawcą jest Komendant Główny Policji (zob. art. 52 ust. 3 u.P.). W komentarzu wskazuje się,
że szczególnie uzasadnionym przypadkiem może być wykazanie się nieprzeciętną odwagą podczas ratowania życia ludzkiego lub godnym podziwu zaangażowaniem
w ściganiu przestępców i operatywnością, której efektem było szybkie i skuteczne rozwikłanie poważnej sprawy kryminalnej. Mianowanie, jako forma podkreślająca wartości policjanta, ma pewne ograniczenia ustawowe. Mianowicie przyspieszone mianowanie jest możliwe dopiero po spełnieniu ustawowych warunków w zakresie nieskazitelności charakteru (etyczne postępowanie oraz niepodważalne kwalifikacje).²

Obecnie obowiązujące regulacje art. 47 (wprowadzające aktualny podział korpusów Policji i stopni policyjnych) i art. 49 (przewidujące warunki mianowania
na pierwszy stopień policyjny w korpusie aspirantów Policji) zostały wprowadzone do ustawy o Policji ustawą nowelizującą z dnia 21 lipca 2006 r. o zmianie ustawy
o Policji oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 158, poz. 1122). W uzasadnieniu
do rządowego projekt tej ustawy (zob. rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy
o Policji oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy nr 557, Sejm V kadencji) wyjaśniono, że wprowadzone rozwiązania miały na celu m.in. stworzenie możliwości przenoszenia do służby w Policji funkcjonariuszy innych służb nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Wskazano, że rozwój systemu zwalczania przestępczości i ewolucja Straży Granicznej i Biura Ochrony Rządu
w kierunku formacji typu policyjnego uzasadnia wprowadzenie takich zmiany,
w związku z – jak się wydaje – oczekiwanymi przejściami funkcjonariuszy tych formacji to pracy w Policji.

Także przepisy ustawy o Policji zawierają regulacje dotyczące równorzędności stopni stosowanych w innych formacjach wobec stopni stosowanych w Policji w kontekście możliwości przenoszenia do służby w Policji funkcjonariuszy innych formacji. W rozporządzeniu Rady Ministrów³ wydanym na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 47 ust. 2 u.P. określono, że wobec stopnia młodszego aspiranta Policji równorzędny w Straży Granicznej jest stopień młodszego chorążego.

Podsumowując należy stwierdzić, że warunki mianowania na pierwszy stopień w korpusie chorążych Straży Granicznej i na równorzędny mu pierwszy stopień w korpusie aspirantów Policji zostały określone w dwóch różnych aktach prawnych, odpowiednio – w ustawie z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej oraz w ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Wydaje się, że wprowadzanie przez ustawodawcę różnic w warunkach mianowania na pierwszy stopień w korpusie chorążych Straży Granicznej i na równorzędny mu pierwszy stopień w korpusie aspirantów Policji może znajdować uzasadnienie w tym, że chodzi tu o dwie odrębne służby, z których każda ma swą własną specyfikę wynikającą ze stawianych jej zadań. Wydaje się, że różnicowanie warunków mianowania mieścić się w swobodzie legislacyjnej ustawodawcy.

 

 

Autor:

Paweł Kościelny

ekspert ds. legislacji

w Biurze Analiz Sejmowych

Akceptował:

Wicedyrektor Biura Analiz Sejmowych

Jakub Borawski

 

 Deskryptory bazy REX: Straż Graniczna, Policja, mianowanie, policjanci, praca